Jak chwalić dziecko, żeby rozbudzić jego motywacje?

Jak chwalić dziecko, żeby rozbudzić jego motywacje?

Słowa rodziców i nauczycieli zapadają w pamięć na długie lata. Pozytywne komunikaty potrafią uskrzydlić i dodać motywacji do działania. Jako rodzice i nauczyciele chcemy dla dzieci jak najlepiej, nic więc dziwnego, że zdarza nam się zasypywać dziecko pochwałami. Jednak jak się okazuje, pochwały których najczęściej używamy nie spełniają wcale swojej roli, a wręcz mogą odnieść przeciwny skutek. Jakie są to pochwały?  “jakie to piękne!”, “jesteś genialny!”, “cudnie to zrobiłaś!” i nie tylko…

Jak nie chwalić dzieci?

Może to się wydawać zaskakujące, ponieważ najczęściej chwalimy dziecko właśnie w ten sposób, robimy to wręcz automatycznie. Jak to się dzieje, że tak pozytywnie brzmiące komunikaty nie motywują dziecka, a wręcz mogą zahamować jego zapał i twórczość? 

“Jesteś taki genialny! Cudownie piszesz! Fantastycznie malujesz” - są to pochwały wyolbrzymione i uogólnione. Choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się miłe i bardzo pozytywne, chwalenie dziecka w taki sposób może wpłynąć niekorzystnie na jego motywację do działania oraz zapał twórczy. Dlaczego? Ponieważ są to pochwały oceniające i zbyt ogólne.

Bycie ocenianym wprawia nas w zakłopotanie zarówno wtedy kiedy oceny są negatywne jak i wówczas gdy są pozytywne. Dlaczego tak się dzieje? Tak wygórowana ocena wywiera presję pozostania cały czas na tak samo wysokim poziomie. Co to oznacza? Jeśli dziecko oddając obrazek usłyszy, że jest “wspaniałym, wręcz genialnym malarzem”, kiedy następnym razem zabierze się do malowania, będzie oczekiwać od siebie bardzo wiele. W obawie, że nie spełni wymagań bycia genialnym malarzem, może bać się eksperymentować, a nawet malować. Dziecko, które ma poczucie tak wysokich wymagań, może bać się próbować nowych aktywności, w obawie przed najmniejszym niepowodzeniem, a kiedy coś mu nie wyjdzie, jego ocena własnych zdolności pęknie jak bańka mydlana.

Co więcej, tego typu pochwała, ze względu na zbytnie wyolbrzymienie, może wręcz sprawić, że dziecko poczuje się gorzej. Nikt z nas nie jest nieskazitelny, każdy ma wzloty i upadki,  więc kiedy ktoś mówi nam “jesteś wybitnie zdolnym mówcą”, od razu przypominamy sobie sytuacje, w których nasze wystąpienia były klapą. Taka pochwała odnosi więc odwrotny skutek - zamiast mieć konstruktywny wpływ, prowadzi często do automatycznego wyszukania w pamięci sytuacji zupełnie odwrotnych.

Tego typu pochwała, to pochwała “wydmuszka”, nie niesie ona ze sobą żadnej konkretnej treści, a jej wysoki poziom ogólności sprawia, że zarówno zarówno dla nas jak i dla dzieci nie są one wiarygodne.

Jak mądrze chwalić dziecko?

Alternatywą dla pochwały oceniającej i ogólnej jest pochwała szczegółowa i opisowa.  Co to oznacza? Zamiast stosować ogólniki, w stylu “to piękne”, “wspaniale”, “jesteś taki/a grzeczny/a” - opisz zachowanie dziecka, które Ci się podobało, zwracając uwagę na szczegóły, po prostu  powiedz, co widzisz, np.:

“Podoba mi się twój obrazek, zwłaszcza te zamaszyste, kolorowe chmury”

“Widzę, że schowałeś samochody do szuflady i kredki do pudełka - miło wejść do takiego czystego pokoju!”

“Widzę, że od pół godziny odrabiasz lekcje - to się nazywa wytrwałość”

Lub powiedz, co czujesz:

“Widzę, że pomagasz Sarze ułożyć zamek. Miło mi patrzeć, kiedy się tak zgodnie ze soba bawicie i sobie pomagacie” - taka pochwała niesie znacznie więcej informacji dla dziecka, niż stwierdzenie: “ale pięknie się bawicie”

Szczegółowa pochwała opisowa daje dziecku informację o jego zasobach, do których może się później odwołać. Z takiej pochwały dowiaduje się czegoś o swoich mocnych stronach i zasobach, a także poznaje jasno nasze oczekiwania. Tego typu pochwala daje dziecku podstawę do wyciągnięcia pozytywnych wniosków na temat samego siebie, wzmacnia jego poczucie własnej wartości. Ponadto, zwracając uwagę na szczegóły zachowania, czy pracy dziecka pokazujemy mu, że to, co robi naprawdę nas interesuje, co samo w sobie jest dla dzieci bardzo motywujące.

Dobra pochwała w pigułce - o czym warto pamiętać chwaląc dziecko?

•Bądź szczery - chwal to co, naprawdę Ci się podoba. Nie ma sensu wmawiać dziecku, że jego bazgrołki to najpiękniejsze dzieło jakie kiedykolwiek widzieliśmy, ale możemy docenić to, co nam się w nich naprawdę podoba, na przykład:“ta dziewczynka na rysunku bardzo mi się podoba, widzę, że bardzo dokładnie ją narysowałaś, ma tyle ozdób i bardzo kolorowy strój”

 •Doceniaj wysiłek dziecka, a nie tylko rezultat - chwal każdy mały krok w kierunku na dobrej drodze. Jeśli chcesz, aby dziecko samo się ubrało, zwracaj uwagę na to, co udało mu się już zrobić, a nie na to, czego jeszcze nie wykonało, np.:”widzę, że masz już na nogach buty a na głowie czapkę - to się nazywa samodzielność! jeszcze tylko kurtka i szalik”.

 •Oceniaj zachowanie, a nie dziecko - zamiast mówić: “wyśmienity z ciebie piłkarz”, możesz powiedzieć:“byłem pod wrażeniem tego uniku, który zrobiłeś pod bramką i twojej wytrwałej walki przez cały mecz”

 •Opisuj co widzisz i co czujesz, np.“Lubię, jak pomagasz mi posprzątać po obiedzie”, “widzę, że jesteś już spakowany i przygotowany na wycieczkę, to się nazywa dobra organizacja!”

 •Zwracaj uwagę na konkrety

Czego unikać dając chwaląc?

•Ogólników - “Jakie piękne!”, “Jesteś taki mądry”

•Wmawiania  - kiedy dziecko twierdzi, że coś mu się nie udało, nie przekonuj go, że jest odwrotnie, możesz za to wskazać na elementy, które się powiodły i te które może dopracować, np. “Twoje wypracowanie ma bardzo ciekawy wstęp, zwłaszcza to porównanie na początku. Zabrakło tylko podsumowania, następnym razem będziesz o tym pamiętać”

•Słowa “Ale” - przekreśla ono wartość wszystkiego, co je poprzedza. “Pięknie to namalowałeś, ale wczorajszy rysunek bardziej mi się podobał” - po usłyszeniu “ale”, przestajemy zwracać uwagę na to, co je poprzedza, zapada nam w pamięć tylko druga część zdania. Taka pochwała może wzbudzić rozczarowanie i negatywne emocje.

•Porównywania - “bardzo ładny rysunek, może powieszą go na wystawce tak jak rysunki Oli i Kasi”, niepotrzebnie wzbudza element rywalizacji i podważa osiągnięcia dziecka.

•Przypominania o wcześniejszych porażkach - “w końcu ci się to udało”, “no widzisz, jednak jak chcesz to potrafisz”

Udzielanie ogólnych i górnolotnych pochwał przychodzi nam łatwo, ponieważ nie wymaga uwagi ani zaangażowania, często jest też automatycznie, bo jesteśmy do niego przyzwyczajeni. Opisowa pochwałą jest trudniejsza i zajmuje więcej czasu, ale jest niezwykle korzystna dla dziecka. Dlatego warto ćwiczyć się w dawaniu pochwał, ponieważ właściwie formułowane pochwały będą owocować wysoką samooceną, pozytywnym obrazem samego siebie, świadomością własnych kompetencji oraz motywacją do działania.

Przeczytaj także: Jak mówić do dziecka, żeby słuchało - 7 ważnych zasad