Rozwój motoryki małej: etapy krok po kroku, usprawnianie i ćwiczenia

Czym właściwie jest motoryka mała – definicja tajemniczego pojęcia

Współcześnie każdy rodzic miał zapewne okazję usłyszeć lub przeczytać, że właściwe rozwijanie motoryki małej jest niezwykle istotne dla dziecka i ma ogromny wpływ na wiele obszarów jego życia.

Jednak co konkretnie kryje się pod tym pojęciem i czego ono dokładnie dotyczy?

• Generalnie można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje motoryki, tj. duża i mała, które posiada każdy człowiek.
• Pierwsza z nich dotyczy przede wszystkim ogólnej sprawności całego ciała.

Natomiast mała motoryka jest ściśle związana ze sprawnością  rąk oraz palców, a stopień jej zaawansowania ma znaczenie nawet w początkowej nauce mowy. Jej odpowiednie funkcjonowanie pozwala maluchowi wprawnie wykonywać wszelkiego rodzaju aktywności, w których precyzyjna praca dłoni jest nieodzowna.

A zatem sprawność motoryczna dziecka w tym węższym zakresie wyraża się w następujących czynnościach:

• chwytaniu zabawek lub przedmiotów codziennego użytku
• rysowaniu i malowaniu
• układaniu wieży lub innych budowli z klocków
• lepieniu figurek z mas plastycznych
• manipulacji rzeczami w sposób świadomy i w określonym celu
• pisaniu
• zasuwaniu zamków błyskawicznych w ubraniu
• zapinaniu guzików w sweterku
• zawiązywaniu sznurówek w butach, itd.

Co więcej, dość częste wykonywanie tego typu aktywności, do których maluch musi korzystać z ruchów swoich rąk i paluszków, ma również pozytywne oddziaływanie na usprawnianie motoryki małej w jego codziennym życiu. Jednak nie bez znaczenia jest przy tym kondycja fizyczna całego ciała. Innymi słowy: sama duża motoryka ma wpływ na zręczność dłoni pociechy. Wobec tego jeśli nie jest ona właściwie skoordynowana, to tym samym sprawność rąk i palców będzie zaburzona. Warto przy tym wiedzieć, że żadne dziecko nie przychodzi na świat z już rozwiniętą motoryką małą, ale dopiero w trakcie swojego życia zaczyna ją kształtować. I to właśnie m.in. poprzez wykonywanie chociażby wyżej wymienionych czynności, które umożliwiają mu kształtowanie swoich umiejętności motorycznych dłoni oraz doskonalenia zdolności zręcznościowych.

Dlatego też cele motoryki małej są ściśle związane z:

• nabywaniem przez pociechę precyzji ruchów paluszków i rąk
• zharmonizowaniem współpracy obu dłoni w trakcie czynności, które tego wymagają
• doskonaleniem koordynacji ruchowej na linii ręka i oko.

Oznacza to, że sprawność dłoni i palców dziecka warto kształtować już od najwcześniejszych lat, aby zapewnić jego małej motoryce jak najlepszy rozwój. Szczególnie, że dotyczy ona umiejętności, których pociecha dopiero musi się nauczyć i zdobyć w nich pewną wprawę. Na pewno pomóc w tym mogą proste ćwiczenia na motorykę małą, które można zaproponować maluszkowi w formie ciekawej zabawy. Należy jednak przy tym pamiętać, żeby robić to w sposób regularny i zarazem zadbać o ogólną sprawność ciała pociechy.

Poszczególne etapy rozwoju motoryki małej w zależności od konkretnego wieku dziecka

Już niemowlęta rozpoczynają początkowe próby ćwiczenia małej motoryki poprzez łatwe zabawy, w których czynny udział biorą ich malutkie dłonie oraz paluszki:

• Mniej więcej w okolicach pierwszego półrocza życia maleństwa rodzice mogą zauważyć, jak ich pociecha zaczyna chwytać małe zabawki i manipulować nimi w swoich rączkach.
• Przykładowo gdy podamy maluszkowi grzechotkę, to zaczyna ono obracać ją w dłoniach lub przekładać z jednej do drugiej.Natomiast niemowlęta karmione metodą BLW (Bobas Lubi Wybór) mają również dodatkową okazję, żeby ćwiczyć sprawność swoich paluszków, ponieważ właśnie za ich pomocą próbują nowych pokarmów.
• Z kolei po roczku maluchy próbują już budować wieżę z klocków oraz wkładać jeden (mniejszy) kubeczek do większego. Uczą się też dopasowywać kształty przedmiotów do pasujących otworów w sorterze.
• Tymczasem motoryka mała dziecka w wieku przedszkolnym, czyli od 3 do 6 roku życia, wchodzi na zupełnie nowy i bardziej zaawansowany poziom:
• Trzyletnie maluchy potrafią już w miarę sprawnie posługiwać się łyżeczką i widelcem, a także manipulować świadomie prostymi w obsłudze przedmiotami codziennego użytku.
• To właśnie wtedy zaczynają się też zabawy z plasteliną i innymi masami plastycznymi, które znakomicie usprawniają ręce i palce pociechy. Lepienie figurek czy wycinanie wzorów foremkami to niewątpliwie znakomite ćwiczenia manualne dla dzieci.
• W wieku od czterech lat maluchy uczą się właściwego utrzymywania kredki lub ołówka w swoich dłoniach, a ich prawidłowy chwyt ma ogromne znaczenie, ponieważ ułatwi im późniejszą naukę pisania. Ponadto przy kolorowaniu przedszkolaki przestają wychodzić poza określone linie obrazka.
• Również wtedy dzieci zdobywają umiejętność sprawnego posługiwania się nożyczkami, za których pomocą wykonują wycinanki.
• Z kolei 6-letnie pociechy powinny już potrafić samodzielnie zapinać guziki w swojej bluzeczce oraz wiązać sznurówki w butach.
• Oczywiście warto przy tym pamiętać, że każdy maluch rozwija się we własnym indywidualnym tempie. Dlatego też sprawność manualna dzieci w wieku przedszkolnym może być nieco różna i zależy od osobistych predyspozycji pociechy.

Najczęstsze zaburzenia motoryki małej, które mogą się pojawić u maluszka

Niewątpliwie prawidłowy rozwój motoryki małej odgrywa niebagatelną rolę w codziennym funkcjonowaniu dziecka, które z biegiem czasu powinno stawać się coraz bardziej samodzielne. Niemniej jednak mogą pojawić się pewne zaburzenia z nią związane, które mogą mieć różnorodną przyczynę. Jedną z nich są schorzenia układu kostnego oraz ruchowego oraz problemy na tle neurologicznym, np. osłabione lub wzmożone napięcie mięśniowe.

Przeważnie zaburzenia motoryki małej powodują u dziecka:

• w widoczny sposób nieskoordynowaną pracę rąk i palców, a także ich spowolnione ruchy
• problemy z właściwym chwytem zabawki lub rzeczy codziennego użytku, np. maluch nie potrafi w prawidłowy sposób korzystać ze sztućców podczas jedzenia nimi
• zaburzoną precyzję ruchów dłoni w trakcie wykonywania podstawowych czynności lub jej zauważalny brak
• niespójną koordynację ruchową na linii ręka i oko, np. gdy pociecha koloruje lub rysuje.
• A konsekwencją tego wszystkie może być to, że dziecko nie lubi zabaw związanych z ćwiczeniem małej motoryki i nie przepada za aktywnościami, w której jest nieodzowna sprawność rąk i palców.

Propozycje na ćwiczenia usprawniające motorykę małą

Niezależnie jednak, czy nasza pociecha ma problemy w zakresie małej motoryki, bądź chcemy po prostu usprawnić pracę jej dłoni, warto już od najmłodszych lat wspierać jej rozwój w tym względzie. Doskonalenie zdolności zręcznościowych poprzez wykonywanie odpowiednich czynności jest potrzebne każdemu maluszkowi. Jak już to wcześniej zostało wspomniane, to nikt z nas nie rodzi się z tego rodzaju umiejętnościami, ale dopiero są one nabywane i rozwijane w codziennych aktywnościach. Obecnie ćwiczenia motoryki małej w przedszkolu są wręcz jednym z obowiązkowych elementów edukacji najmłodszych dzieci, ponieważ przygotowują je do późniejszej nauki w szkole. Prawidłowy uchwyt kredki ma znaczenie dla zdobycia przez pociechę umiejętności pisania liter w czytelny sposób. A jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że poziom małej motoryki ma wpływ na rozwój mowy, to tym bardziej warto ją wspierać na tym etapie życia malucha. Ponadto warto pamiętać, że zdolności zręcznościowe w zakresie zawiązywania sznurówek butów czy zapinania guzików, przyczyniają się do zwiększenia u przedszkolaka jego samodzielności.

A jakie ćwiczenia dłoni i palców dla dzieci pomogą im we właściwym rozwoju ich motoryki małej?

• Najmłodszym pociechom można zaproponować zabawy z sorterem, do którego będą wrzucać klocki o określonym kształcie, jakie będą pasowały do danego otworu. Oprócz tego dobrze jest zaproponować im aktywności związane z wkładaniem mniejszych rzeczy do większych oraz wyjmowaniem ich.
• Innym pomysłem może być zachęcenie maluszka do samodzielnego zbudowania wieży z klocków.
• Dla nieco starszych dzieci ciekawymi ćwiczeniami mogą być zabawy w kuchni. Do jednej z nich można wykorzystać suche produkty takie jak makaron czy fasola, które maluch będzie mieć za zadanie posegregować do przeznaczonych dla nich pudełek. Inną propozycją jest zabawa w przelewanie wody ze szklanki do kubka i na odwrót.
• Dobrym ćwiczeniem małej motoryki jest również tzw. nawlekanie, które w dodatku uczy pociechę właściwej koordynacji ruchowej na linii ręka i oko. Można do tej zabawy wykorzystać rzeczy, które znajdą się zapewne w każdym domu. Tak naprawdę wystarczy do tego suchy makaron (idealnie sprawdzi się tu jego odmiana penne, czyli rurki) oraz zwyczajna sznurówka od buta lub tasiemka do przewiązywania prezentów.
• Oprócz tego w ramach ćwiczeń usprawniających motorykę małą warto zaproponować dziecku tradycyjne zabawy, w których będzie mieć możliwość rysowania, malowania oraz kolorowania, a także lepienia z klasycznych mas plastycznych. Na początek najlepszym wyborem będzie tutaj plastelina, która jest miększa niż modelina, żeby zachęcić malucha do podjęcia tego rodzaju aktywności. Innym i może nawet lepszym rozwiązaniem może być innowacyjna ciastolina lub piankolina, z którymi ze względu na swoje niesamowite właściwości wręcz chce się pracować.

Na koniec warto jeszcze dodać, że na rozwijanie motoryki małej mają znaczący wpływ również codzienne czynności, które wykonywane samodzielne przez dziecko mogą mu pomóc w usprawnieniu jego rąk i paluszków. Dotyczy to w głównej mierze takich podstawowych aktywności  jak mycie dłoni, jedzenie sztućcami czy wkładanie na nogi butów. Ponadto warto angażować maluszka w niektóre obowiązki domowe jak chociażby przywieszanie wypranych ubranek klamerkami, w których nieodzowna jest praca dłoni.

Autor artykułu:

Kryspina - szuka ciekawych, niebanalnych, a jednocześnie przydatnych produktów dla rodziców i dzieci, dba o ich jakość oraz o to, by asortyment sklepu zapewniał szeroki wybór. Prywatnie miłośniczka zdrowego odżywiania i naturalnych kosmetyków, spędzająca aktywnie czas - najchętniej podczas pieszych górskich wycieczek. Wytrwała, empatyczna i dbająca o relacje, zarówno rodzinne, jak i biznesowe.