Nauka mówienia - najważniejsze informacje o rozwoju mowy dziecka w wieku niemowlęcym

Rodzice nowo narodzonego maleństwa są w nie wpatrzeni już od pierwszych chwil jego życia. I z pewnością nierzadko czekają z niecierpliwością, aż ich ukochana pociecha zacznie wypowiadać swoje pierwsze słowa. Któż z rodziców nie chciałby usłyszeć, jak jego maluch mówi ''mama'' albo ''tata''? I nie może się doczekać prawdziwych rozmów ze swoim małym skarbem?

A zatem to najbardziej zrozumiałe, że szukamy wtedy konkretnej odpowiedzi na pytanie: kiedy dzieci zaczynają mówić? I co najważniejsze, nierzadko też zastanawiamy się, czy trzeba maluszkowi jakoś specjalnie pomóc w nauce mowy. Warto na sam początek zorientować się, jak w pierwszym roku życia dziecka kształtuje się jej rozwój, aby dowiedzieć się dokładnie, od kiedy dziecko mówi i w jaki sposób komunikuje się ze swoim najbliższym otoczeniem.

Poniżej kilka istotnych faktów dotyczących nauki mówienia niemowlęcia:

Głużenie, czyli dziecięce ''gruchanie'':

• - Już na początku trzeciego miesiąca życia maluszka można z łatwością zauważyć, że zaczyna on wydawać swoje pierwsze, jakby bardziej konkretne i zdecydowanie o gardłowym brzmieniu, dźwięki. Jest to swoisty wstęp i przygotowanie do późniejszego mówienia i wypowiadania pierwszych prawdziwych słów, który fachowo nazywa się głużeniem bądź gruchaniem. Są to początkowo proste głoski, które są ''zbite''. Wobec tego można wtedy usłyszeć, jak maleństwo wypowiada coś na kształt ''ehe'', ''gli''czy też ''gla'', co przypomina słodkie gruchanie gołąbka.

• - Dobrze jest przy tym zdawać sobie sprawę, że głużenie to rozwojowy etap w nauce mowy dziecka, który przechodzi każdy maluszek, w tym niesłyszące niemowlęta. Dlatego też trzeba zwracać baczną uwagę na to, czy nie przeciąga się on zbyt długo, ponieważ przyjmuje się, że po około dwóch lub trzech miesiącach pociecha powinna powoli przechodzić w niemowlęce gaworzenie. Jeśli tak się nie dzieje, to konieczne jest skonsultowanie tego z pediatrą malucha, gdyż może to oznaczać kłopoty w obrębie aparatu słuchowego u dziecka

• -Co więcej, rodzice mogą też zauważyć, że udane próby ''wyartykułowania'' przez maleństwo różnych głosek, sprawiają mu one ogromną przyjemność i dają satysfakcję. Ponadto na początku maluszek może być nawet zaskoczony swoim głużeniem, które na tym etapie życia niemowlęcia ma na celu odpowiednie wyćwiczenie jego poszczególnych narządów mowy.

• - Napomkniemy też krótko przy tym, jak pomóc dziecku w nauce mówienia na etapie tzw. gruchania. Otóż, jest to dobry moment dla rodziców i osób z najbliższego otoczenia malucha, żeby rozpocząć z nim pierwsze ''poważne'' rozmowy. Niemniej jednak nie tyle istotny jest tutaj sam przekaz, bo tak naprawdę niemowlę wręcz uwielbia słyszeć głos swojej mamy, a także swojego taty. A zatem o czymkolwiek się mu opowie, to na pewno będzie zadowolony, że ktoś do niego mówi. I co najważniejsze, maluszek widząc twarz rodzica, automatycznie zaczyna z zainteresowaniem obserwować ruchy jego ust i zapamiętywać konkretne słowa. Wobec tego w ten sposób możemy też przyśpieszyć u niego naukę mówienia.

Gaworzenie, czyli pierwsze przymiarki do prawdziwej nauki mowy dziecka:

• - Prawdopodobnie już pod koniec piątego lub na początku szóstego miesiąca życia maluszek będzie stopniowo wychodzić z etapu głużenia i zacznie gaworzyć. Często właśnie w tym czasie rodzice mogą usłyszeć pierwsze wyrazy, które są podobne do tak przez nich wyczekiwanych słów jak ''mama'' i ''tata'', a nawet i ''baba'', które miałoby oznaczyć babcię dziecka. Jednak to jeszcze nie jest odpowiedni moment na to, kiedy dziecko mówi pierwsze słowa w sposób świadomy i przede wszystkim zamierzony. W związku z tym trzeba będzie na niego jeszcze nieco poczekać.

• - Niemniej jest to również ten czas, gdy maluch potrafi już rozpoznać głosy osób z najbliższego otoczenia. Natomiast sama rozmowa z niemowlęciem przechodzi na wyższy poziom, sprawiając mu przy tym ogromną radość. Ale i nierzadko przez nasze próby komunikacji z pociechą -  i wypowiadanie w kierunku jej zabawnych zdań – można w odpowiedzi spowodować u niej radosne wybuchy śmiechu.

• - Im niemowlę starsze, tym o wiele chętniej i częściej gaworzy. Jest to też dla niego sposób na to, aby ''dopomnieć'' się o uwagę swoich najbliższych. Co więcej, również na tym etapie uwielbia zabawy z lustrem, w którym może porozmawiać ze swoim odbiciem w nim, aby dalej pójść naprzód w swojej nauce mowy.

• - Niewątpliwie szósty miesiąc życia niemowlęcia to prawdziwe apogeum gaworzenia i prób testowania coraz to nowych dźwięków, ale i śmiesznych pisków, jakie maluch wydaje teraz z przyjemnością. Opiekunowie mogą też wtedy usłyszeć wzbogacony repertuar rozmaitych dźwięków (oprócz ma-ma czy ba-ba), do których mogą dołączyć na przykład takie zbitki głosek jak ''mem'' czy ''ehe''.

• - Natomiast w siódmym miesiącu życia, oprócz dalszego rozwoju mowy i bardziej urozmaiconego pod kątem różnorodnych dźwięków gaworzenia, można także zauważyć, że niemowlę potrafi również za pomocą swoich gestów dać jasno znać swoim opiekunom, co mu się podoba bądź nie. Co więcej, można wtedy zacząć uczyć maluszka nowych rzeczy. Dla przykładu: machania rączką i mówienia przy tym ''pa-pa''.

Kiedy dziecko powie mama? Przejście z gaworzenia do prawdziwego mówienia

Ogólnie rzecz biorąc, nauka mowy dziecka na etapie gaworzenia jest – w przeciwieństwie do początkowego głużenia – świadomą i już bardziej zamierzoną próbą nawiązywania komunikacji z najbliższymi dla niego osobami i nie tylko. To czas, w którym maluszek stara się naśladować różne dźwięki i słowa, które są przez niego słyszane na co dzień.

Gdy obserwujemy swoją półroczną pociechę można zauważyć, z jaką wytrwałością stara się ułożyć w odpowiedni sposób swoje usta, aby wydobyć z nich konkretne głoski. Zapewne jednak każdy rodzic zastanawia się, kiedy niemowlę zaczyna mówić i wypowiadać wyrazy bardziej zrozumiałe dla swojego otoczenia oraz wypowie tak oczekiwane pierwsze słowa jak ''mama'' i ''tata'', które będą odnosić się do właściwej osoby?

• -Otóż ten moment jest zależny głównie od tego, kiedy maluszek będzie w stanie sam zrozumieć znaczenie mowy. Oznacza to, że niemowlę słuchając rozmów rodziców i innych ludzi potrafi wyłowić z nich poszczególne wyrazy, które nie tylko zapamiętuje, ale i zaczyna wiedzieć, co one tak naprawdę oznaczają. Na przykład słysząc swoje imię, z którym mogło się już wielokrotnie osłuchać, reaguje na nie i zwraca się w stronę osoby, która je wypowiedziała.

• -Generalnie uważa się, że już pod koniec 10 miesiąca życia może nareszcie powiedzieć swoje pierwsze słowo. W związku z tym to jest również przeważnie ten czas, kiedy dziecko mówi mama lub tata bardzo świadomie. Jak to można poznać? Chociażby po tym, gdy zapytamy się maluszka o to, żeby pokazał swoją mamę lub swojego tatę, i wtedy najczęściej zwróci się w stronę rodzica.

• -Ponadto warto mieć na uwadze fakt, że nie zawsze pierwszym słowem niemowlęcia będzie ''mama'', ale może być właśnie ''tata''. Dlatego że głoskę ''t'' jest czasami o wiele łatwiej wymówić maluchowi niż  spółgłoskę ''m'', co zauważają też sami logopedzi. Niemniej czasem też na pierwsze słowo ''mama'' lub ''tata'' rodzice muszą poczekać aż ich maleństwo skończy pierwszy rok życia. Pod tym względem jest to indywidualna kwestia i zdarzają się dzieci, które jeszcze przed roczkiem zaczną wypowiadać te wyrazy, a niektóre nieco później. Jednakże obie sytuacje są w normie.

Kiedy dziecko powinno zacząć mówić?

Tymczasem dobrze jest też pomyśleć nad tym, co odpowiadają specjaliści od mowy na niezwykle istotne dla rodziców pytanie: kiedy dziecko powinno zacząć mówić? Wiele zależy od tego, co rozumiemy pod tym pojęciem.

Po pierwsze, trzeba zdawać sobie sprawę z faktu, że maluszki najpierw porozumiewają się z otoczeniem za pomocą własnych i nierzadko unikalnych słów. Przeważnie jest tak zanim pociecha ukończy roczek, aby później po dwóch miesiącach zacząć używać bardziej zrozumiałych wyrażeń, z których następnie będzie ona tworzyć pierwsze proste zdania, jak np. ''mama da'', itp. Natomiast na temat tego, kiedy najpóźniej dziecko zaczyna mówić, to warto wspomnieć, że trzylatki powinny już mieć bardziej wzbogacony repertuar wypowiadanych słów, a także potrafić tworzyć proste, nieskomplikowane zdanie. W razie jakichkolwiek wątpliwości warto udać się do profesjonalnego logopedy po poradę.

Jak pomóc dziecku w nauce mówienia? Co najbardziej pomaga w prawidłowym rozwoju mowy dziecka?

Gdy już zdajemy sobie dobrze sprawę z tego, kiedy dziecko zaczyna mówić, to przyszedł czas na zastanowienie się, co może pomóc maluszkowi w sprawnej nauce mówienia. Oto nasze sprawdzone porady, jak zachęcać niemowlę do podejmowania wysiłku w nauce mowy:

• - Nieustanna komunikacja z najbliższymi. Bez wątpienia maluch do prawidłowego i szybkiego rozwoju swojej mowy potrzebuje przede wszystkim mieć kontakt słowny ze swoimi najbliższymi, a szczególnie z mamą oraz tatą. W związku z tym trzeba koniecznie bardzo dużo mówić do swojego dziecka, a także spróbować odpowiadać mu na jego pierwsze próby komunikacji z nami. Pamiętajmy przy tym, że niemowlę lubi z bliska oglądać twarz mówiącego do niego rodzica, ponieważ może dzięki temu nauczyć się wyczytywać z ruchu warg, jak się wypowiada poszczególne wyrazy.
   
  Trzeba przy tym starać się mówić powoli, bez pośpiechu i bardzo wyraźnie, aby pociecha  mogła nie tylko osłuchać się ze swoim ojczystym językiem, ale od najmłodszych lat uczyć się właściwej wymowy. Natomiast dla lepszego zapamiętania przez malucha konkretnych słów, dobrze jest powtarzać je kilkakrotnie. Na pewno się mu to nie znudzi, a da mu gwarancję stopniowego poszerzenia swojego słownictwa, które zostanie z nim na zawsze. Z kolei, kiedy dziecko mówi do nas w swoim języku, to zawsze zwracajmy na niego uwagę i starajmy się mu odpowiadać.

• - Sposób karmienia niemowlęcia ma znaczenie. Chodzi tutaj właśnie o naturalne karmienie piersią, które według znawców oddziałuje pozytywnie na mięśnie języka, warg oraz policzków maluszka. Można to przyrównać do swego rodzaju treningu, który w przyszłości zapewnia u dziecka dobry i przede wszystkim poprawny rozwój mowy.
  Według ogólnie dostępnych badań okazuje się, że niemowlęta, które ssały pierś mamy, potrafią bardziej wyraźnie wypowiadać różne słowa. Dlatego warto zainwestować w karmienie naturalne. Natomiast jeśli to niemożliwe – wybrać butelkę do odciągniętego mleka lub mieszanki modyfikowanej, która ma w zestawie specjalny smoczek, który przypomina matczyną pierś.

• - Codzienne zabawy w czytanie rymowanych wierszyków oraz śpiewanie dziecięcych piosenek i rytmicznych kołysanek. Gdy nie mamy pomysłu na spędzenie czasu z niemowlakiem, to warto sięgnąć po książeczki stworzone specjalnie z myślą o najmłodszych pociechach. Do wspólnego czytania z dzieckiem sprawdzą się najlepiej krótkie wierszyki w postaci śmiesznych rymowanek, które w dodatku wspaniale wpływają na dobrą pamięć oraz doskonalą u maluszka zmysł słuchu. Warto wybrać też dziecięce bajeczki, które są pełne wyrazów tzw. dźwiękonaśladowczych (np. hau-hau, miau-miau czy brum-brum oznaczające jadące auto), które tak uwielbiają niemowlęta. Co więcej, również i regularny rytm wierszyków rymowanych jest dla nich także atrakcyjny.

• - Rozmawiaj z niemowlakiem w jego własnym języku. Niewątpliwie warto już od urodzenia jak najwięcej mówić do małego dziecka, aby mogło już od kołyski poznać swój ojczysty język. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, żeby spróbować nawiązać rozmowę z maleństwem na jego warunkach. Dla przykładu, gdy maluszek zaczyna po swojemu głużyć czy gaworzyć, można odpowiedzieć mu tym samym. W ten sposób zachęcamy dziecko do dalszych prób porozumiewania się po swojemu, aby mogło jeszcze bardziej doskonalić swój aparat mowy.

• - Natychmiastowe reagowanie na płacz noworodka i starszego niemowlęcia. Być może nie jest to takie oczywiste, ale ma to niezwykły sens dla właściwej nauki mowy dziecka. Płacz maleństwa to w głównej mierze nie tylko jego wołanie o pomoc, ale i przede wszystkim pierwsza próba komunikacji. Nasza szybka reakcja w odpowiedzi na ten swoisty krzyk niemowlęcia, to dla niego jasny sygnał, że można się dobrze porozumieć z drugą osobą. A to w dalszej perspektywie sprzyja prawidłowej nauce mówienia.

Warto też na koniec dodać, że dla starszych dzieci bardzo pożyteczne w dalszej nauce mówienia mogą okazać się wciągające gry logopedyczne, które poprzez ciekawą zabawę, uczą malucha nowych słów oraz ich prawidłowej wymowy. Można je z powodzeniem zaproponować zarówno pociechom, które mają pewne problemy w tym obszarze, jak i kilkulatkom pragnących ćwiczyć i doskonalić sztukę poprawnej mowy. Więcej na ten temat mogą Państwo odnaleźć w naszym wcześniejszym wpisie na blogu ''Gry i zabawy logopedyczne dla dzieci – jakie wybrać i czy warto?''.

Autor artykułu:

Kryspina - szuka ciekawych, niebanalnych, a jednocześnie przydatnych produktów dla rodziców i dzieci, dba o ich jakość oraz o to, by asortyment sklepu zapewniał szeroki wybór. Prywatnie miłośniczka zdrowego odżywiania i naturalnych kosmetyków, spędzająca aktywnie czas - najchętniej podczas pieszych górskich wycieczek. Wytrwała, empatyczna i dbająca o relacje, zarówno rodzinne, jak i biznesowe.